Referandum Sonuçları Aihm'e Taşınabilir mi?

Ülkemizde 16 Nisan Referandumun yapıldığı günün akşamından beri “mühürsüz oy pusulası” tartışması sürüyor.Cumhuriyet Halk Partisi Lideri Kemal Kılıçdaroğlu'nun adalet yürüyüşü sırasında Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'ne başvuru metnine son imzayı atmasıyla Chp'nin hazırlıkları tamamlanmış oldu.Peki hukuki açıdan referandum sonuçları Aihm'e taşınabilir mi ?

Bu konuyla ilgili öncelikle Anayasamızın 79.maddesinin 2.fıkrasına bakmak gerekir. İlgili madde
''Yüksek Seçim Kurulunun kararları aleyhine başka bir mercie başvurulamaz. Yüksek Seçim Kurulunun ve diğer seçim kurullarının görev ve yetkileri kanunla düzenlenir.'' şeklinde bu madde açık bir şekilde itiraz yolunu kapıyor. Ancak bazı hukukçular anayasanın ilgili maddesinin sadece iç hukuk yollarını bağlayacağı görüşünde.

Emekli aihm hakimi Rıza Türmen, “AGİT gözlemci heyetinin raporu ve Venedik Komisyonu raporunun AİHM tarafından da dikkate alınması beklenir” dedi. Seçme ve seçilme hakkını düzenleyen Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'ne Ek 1 nolu Protokol'ün 3. Maddesi “yasama organı seçiminde halkın kanaatini özgürce açıklaması”ndan söz etmekte. AİHM, şimdiye dek verdiği kararlarda maddeyi dar yorumlayarak yasama organını ilgilendirmeyen seçimleri maddenin kapsamı dışında bıraktı. Bu gerekçeyle referandumlar da maddenin kapsamı dışında kaldı. Ancak cezaevlerindekilerin oy hakkına ilişkin MC Lean/İngiltere Kararında (2003) AİHM, önceki kararlara gönderme yaptıktan sonra, “Bu olaydaki referandumun doğasında Mahkeme'nin farklı bir sonuca varmasını gerektirecek hiçbir şey yok” diyerek başvuruyu kabul edilemez buldu. Bu ifadeyi, referandum nitelik bakımından farklı olsa ve yasama organını ilgilendirse, AİHM'in farklı bir sonuç ulaşacağı biçiminde anlamak olanağı var. Başka bir deyişle, AİHM referandumlara kapıyı tamamen kapatmadı.

Bu konuyla ilgili bir farklı görüşte hukuk dünyasında oldukça tanınan bir isim olan Prof.Kemal Gözler'den geldi. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine (AİHM) başvuru yapılabilmesi için, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi veya ek protokollerinde tanınan bir hak veya hürriyetin ihlâl edilmesi gerekir. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi veya ek protokollerinde referandumla ilgili tanınan bir hak veya hürriyetyoktur. Bu konuyla ilgili en yakın madde, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi 1 Nolu Protokolün 3’üncü maddesidir. Bu maddede aynen şöyle denmektedir:

“Madde 3.- Yüksek Sözleşmeci Taraflar, yasama organının seçilmesinde halkın kanaatlerinin özgürce açıklanmasını sağlayacak şartlar içinde, makul aralıklarla, gizli oyla serbest seçimler yapmayı taahhüt ederler”.

Açıkça görüldüğü gibi, 1 Nolu Protokolün 3’üncü maddesi, referandum için değil, yasama organının seçilmesi, yani milletvekili seçimleriyle ilgili bir maddedir. Yani Protokol, milletvekili seçimlerinde seçmenin oy hakkını güvence altına almaktadır; seçmenin referandumda kullandığı oy hakkı Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin veya ek protokollerinin güvencesi altında değildir.

Hukuk dünyasındaki iki farklı kişinin görüşlerini ve nedenleri biraz eklemeler yaparak paylaşmaya çalıştım umarım faydalı olmuştur.