W filozofii istnieją cztery główne sposoby na postrzegania wolnej woli. W sumie pewnie więcej, ale to już trzecia część na jeden temat, a moje materiały są tak popularne jak zawody w skokach do wnętrza aktywnego wulkanu, więc nie ma sensu rozpisywać się jeszcze bardziej. Ale z drugiej strony to nie jest tak, że mój czas mogę poświęcić na, nie wiem, spotkania z ludźmi, więc równie dobrze mogę jechać dalej!

Tu możecie przeczytać część pierwszą
A tutaj drugą

Indeterminizm.

Zgodnie z indeterminizmem, lub libertarianizmem(Nie ma nic wspólnego z poglądem politycznym, ale słowo pochodzi z tego samego źródła), człowiek może podjąć wolne decyzje, a wynikają one z przyczyn niezależnych od przyczynowości. W najdalej idącej wersji indeterminizm sugeruje, że działania człowieka są niezależnie od wszystkiego, co się wcześniej wydarzyło, łącznie z jego poglądami, stanem emocjonalnym i wcześniejszymi dążeniami. Co jest konceptem tak absurdalnym, że nie jestem pewien, jak ktokolwiek może go uznać za prawdziwy. Zgodnie z nim człowiek jest jak złota rybka o trzy sekundowej pamięci (rybki tak naprawdę nie mają trzysekundowej pamięci, ale teraz nie ma to znaczenia) i płynie od jednej decyzji do drugiej, za każdym razem zapominając o wszystkich, jakie wcześniej podjął.

Wśród koncepcji indeterministycznych, które mają jakieś prawo istnienia możemy wydzielić przyczynowość bytu i przyczynowość zdarzeń. Przyczynowość bytu zakłada, że byt, czyli człowiek w tym przypadku, może stworzyć nowe łańcuchy przyczynowości niezależnie od zewnętrznych zdarzeń. Skąd może wziąć te nowe łańcuchy? Metafizyczny libertarianizm sugeruje, że poza fizycznym umysłem istnieje inne coś, co podejmuje decyzje. Taki mózgowy skrzat, który mówi co należy zrobić. Dzięki tamu łatwo można by wytłumaczyć się z popełnionych błędów. „To nie ja, to mój mózgowy skrzat! Znowu mu odbiło!” W mózgu nie ma nic poza mózgiem i może okazjonalnym rakiem, więc metafizyczny libertarianizm można spokojnie odrzucić. Arystoteles uważał, że nowy łańcuch przyczynowości może powstać w wyniku przypadku. Jeżeli to prawda, to wolnej woli w tym nie ma, bo na tym polega przypadek, że jest przypadkowy.

To teraz przyczynowość zdarzeń. Według przyczynowości zdarzeń decyzje podejmowane są w wyniku zewnętrznych zdarzeń. Człowiek, który trafia na dane zdarzenie, w reakcji na nie podejmuje decyzję, która wynika z wolnej woli. Gdy Piotrek idąc do pracy spotyka porzuconego kotka i zastanawia się, czy nie iść do pracy, a zamiast tego pomóc kociakowi, jego decyzja ma wynikać z wolnej woli. Zdaniem Roberta Kane'a, libertariańskiego filozofa, podczas podejmowania moralnych decyzji w mózgu tworzy się chaos, w wyniku którego neurony stają się wyczulone na losowe przemiany. To, co człowiek czuje podczas podejmowania trudnych decyzji, to właśnie ten chaos. Po raz kolejny dostajemy tu losowe działania, które w jakiś sposób mają być związane z wolną wolą. Przez to, ze indeterminizm nie jest w stanie wyjaśnić, jak z przypadku może wyjść świadoma, wolna wola, nie można uznać tej hipotezy za prawdziwą.

Kompatybilizm.

Kompatybiliści uważają, że świat jest deterministyczny, ale można łączyć go z wolną wolą. Z tego powodu nazywany jest też miękkim determinizmem. Kompatybilizm zmienia definicję wolnej woli. Nie mówi o niej jako byciu bezpośrednim źródłem decyzji, a byciu wolnym od zewnętrznych ograniczeń. Jeżeli człowiek ma kontrolę nad swoimi działaniami, działa dzięki wolnej woli. Kompatybiliści nie zajmują się tym, czy człowiek jest świadomym źródłem swoich decyzji. Nie interesuje ich też, czy człowiek mógłby podjąć inną decyzję niż ta, którą podjął. Nawet jeśli decyzja wynika z przyczynowości zdarzeń i człowiek nigdy nie podjąłby innej decyzji, fakt, że miał kontrolę nad tą decyzją oznacza, że była ona wolna.

Kompatybilizm nie musi odpowiadać na wątpliwości co do wolnej woli, bo o nich zapomina. Gdyby ktoś zastanawiał się, jak naprawić cieknący kran i naprawić go poprzez otwarcie okna.

-Dlaczego otwierasz okno?
-No przecież mówisz, że kran Ci cieknie.
-I jak otworzysz okno to przestanie?
-A nie?

Nawet gdyby uznać, że ta definicja jest prawdziwa, każda decyzja podejmowana przez człowieka otoczona jest ograniczeniami, więc niemożliwe jest znalezienie takiej, która według kompatybilizmu jest wolna. Z tego powodu kompatybilizm nie może być uznany za prawidłowy opis wolnej woli.

Model dwuetapowy

Libertarianizm nie może funkcjonować z powodu przyczynowości praw fizyki. Kompatybilizm dostosowuje się do tego, lecz po drodze zmienia definicję wolnej woli. Determinizm i wolną wolę można połączyć w modelu dwuetapowym. Swój model dwuetapowy stworzyło więcej filozofów, niż da się zliczyć, ale większość teorii opiera się w jakimś stopniu na tym schemacie – decyzja zaczyna się od przypadkowych idei powstających w mózgu, które później analizowane są na innym, wyższym poziomie. Jednym z twórców modelu dwuetapowego jest Martin Heisenberg, syn twórcy teorii nieoznaczoności. Odkrył on losowe działania w bakteriach, które pomagają im odnaleźć pożywienie. Nieprzewidywalne działania mogą zwiększyć szansę na przetrwanie, jak ucieczka w kierunku, który zaskoczy drapieżnika. Fakt oparcia się na naukowych obserwacjach sprawia, że model Heisenberga może w przyszłości zostać potwierdzony. Obecnie nie wiemy wystarczająco o nieoznaczoności i jej wpływie na ludzki umysł. I po raz kolejny, każda decyzja oparta na losowości, nie może być uznana za decyzję opartą na wolnej woli, bo losowość sama w sobie jest przypadkowa. Nawet jeżeli nieoznaczoność może wpływać na działania człowieka i zmieniać jego zachowanie, nie ma to znaczenia w kontekście wolnej woli, gdyż człowiek nie może w żaden sposób wpłynąć na nieoznaczoność. Nieoznaczoność można zastąpić dowolnym konceptem w fizyce i człowiek będzie miał na niego taki sam wpływ – czyli żaden. Co oznacza, że model dwuetapowy nie wyjaśnia wystarczająco czym jest wolna wola.

Determinizm

No i na koniec determinizm. Determinizm zakłada, że każda decyzja wynika z konkretnych wcześniejszych przyczyn i nie ma możliwości podjęcia innej decyzji niż ta, która została podjęta. Decyzje podejmowane są poprzez niezależne od człowieka funkcje umysłu. Gdyby możliwe było zeskanowanie ludzkiego mózgu można by odtworzyć i przewidzieć każdą decyzję, jaką podejmie człowiek, którego mózg został zeskanowany. Skrajna forma determinizmu – predeterminizm zakłada, że cała przeszłość i przyszłość jest jednym ciągiem przyczynowo-skutkowym, który zaczął się u początku wszechświata i skończy się razem z jego śmiercią cieplną. Ten koncept jest jednak nie do przyjęcia w związku z istnieniem nieoznaczoności. W swojej standardowej formie, determinizm pozwala na istnienie losowych zdarzeń. Po prostu są one kolejnym czynnikiem, na który człowiek nie ma wpływu. Wszystko co istnieje funkcjonuje w oparciu o niemożliwe do złamania prawa fizyki. Ludzki mózg również im podlega. Aby wolna wola mogła istnieć, człowiek musiałby funkcjonować ponad tymi zasadami, co jest niemożliwe.

Argumenty przeciwko determinizmowi opierają się na dwóch tezach – po pierwsze, jeżeli determinizm jest prawdziwy, to ludzie nie są odpowiedzialni za swoje decyzje. System moralny staje się zbędny, bo nie można oceniać moralności człowieka, który nie mógł zachować się inaczej, niż się zachował. Jeżeli nie ma wolnej woli, to wszyscy ludzie są niepoczytalni. To z tego argumentu wychodzi kompatybilizm, który uznając istnienie deterministycznej rzeczywistości, szuka sposobu na to, by pozostawić odpowiedzialność za działania. Robi to poprzez zmianę definicji wolnej woli i uciekając do kontroli nad swoimi decyzjami. Ale w żaden sposób nie zmienia to tezy o deterministycznej wolnej woli. Fakt, że dana teza niesie za sobą nieprzyjemne konsekwencje, w żaden sposób nie wpływa na prawdziwość tej tezy. To, ze palenie papierosów jest szkodliwe nie sprawia, że papierosy samoistnie przestaną istnieć.

Nie jest też prawdą, że kary za przestępstwa nie mają sensu, jeżeli wolna wola nie istnieje. Kary istnieją po to, by odwlec od popełnienia zbrodni i każdy, kto jest świadomy konsekwencji swoich działań, włączy je do automatycznej, niezależnej od niego analizy swoich decyzji.

Wśród krytyki determinizmu pojawia się też kwestia kreatywności. Jeżeli wszystko ma swoją przyczynę, to jak możliwe jest stworzenie czegoś nowego w swojej głowie? Jak można napisać opowieść, której wcześniej nie było, jak można namalować obraz przedstawiający obiekty, których nie ma w rzeczywistości, jak można nagrać melodię, która nigdy wcześniej nie została zaśpiewana. Ktokolwiek stworzył ten argument jako pierwszy, musi trochę poczytać, bo nauka ma już dość dobry obraz powstawania kreatywnych myśli. Podczas myślenia kreatywnego w mózgu pracują jednocześnie trzy obszary, których nie potrafię w pełni przetłumaczyć, więc nie wiem do końca czym są. Znamy też zasady tworzenia pomysłów – pomysł to kombinacja starych elementów w nowy sposób. Umiejętność zrozumienia związków między tymi elementami pozwala na wymyślenie lepszych pomysłów. Kreatywność to jeden z wielu procesów myślowych, bardziej skomplikowany niż inne, ale nie wymagający żadnej odmiennej, niezrozumiałej funkcji ludzkiego umysłu.

Czasem można też usłyszeć, że jeżeli ludzie czują, że mają wolną wolę, to musi oznaczać, że tak jest. Argument ten jest niemożliwy do przyjęcia gdy przyłoży się go do jakiejkolwiek innej sytuacji. Uznając, że to, co człowiek czuje jest prawdą, pozwalamy na istnienie wszystkiego od bolących odciętych kończyn, przez rzeczywiste halucynacje aż do prawdziwych morderczych szczepionek.

W przeciwieństwie do libertarianizmu, determinizm przyznaje istnieje przyczynowości w przyrodzie. Nie zmienia w żaden sposób tego, jak rozumiana jest wolna wola, czego nie można powiedzieć o kompatybilizmie. Losowość działań, która ma pozwalać na wolną wolę według modelu dwuetapowego, nie ma żadnego znaczenia, gdyż losowe zdarzenia nie są świadome. Determinizm nie ma podobnych problemów. Z tego powodu uważam, że wolna wola nie istnieje.