Działania Szwecji na terenie Rzeczpospolitej i terytorium Saksonii dały czas Rosji, aby odbudowała swoją siłę militarną i przezbroiła, armię na nowoczesny model pruski korzystając, z doradców ściągniętych z krajów niemieckich wraz z zagraniczną, nowoczesną bronią. Piotr I korzystając, z długich walk Szwedów w Rzeczpospolitej odbudował, przemysł zbrojeniowy, odbudował na nowo armie i flotę wojenną. Już w latach 1703-1704 Rosjanie odzyskali najważniejsze miasta i twierdze w Inflantach jak Narwa, Dorpat oraz Wolmar. Działania wojenne w Inflantach przyczyniły, się także do zdobycia ujścia rzeki Newy co pozwoliło Piotrowi I rozpocząć budowę nowej stolicy — Sankt Petersburga.
Działania Rosjan na północy zmusiły Karola XII do podjęcia ostatecznych działań przeciw Rosji Piotra I. Po pokonaniu Saksonii wyprawił się z armią z terytorium Rzeczpospolitej w kierunku Mińska, gdzie rozłożyli leża zimowe oraz czekając na odpowiednią porę ruszenia na Moskwę. W czerwcu 1708 roku armia szwedzka ruszyła, w kierunku Moskwy korzystając z drogi przez Smoleńsk biegnącą przez Bramę Smoleńską. W bitwie pod Hołowczynem pobili o wiele liczniejszą armię rosyjską, jednak Rosjanie nie zostali rozbici, a dalsze problemy ze stosowaną taktyką spalonej ziemi przez wroga i problemy logistyczne zmusiły Karola XII do zrezygnowania z marszu na Moskwę i obrania kierunku na Ukrainę, by połączyć się ze sprzymierzonym hetmanem Mazepą.
Działania na Ukrainie i klęska pod Leśną
- (Źródło grafiki-https://cdn.shopify.com)
W czerwcu 1708 roku jeden z najlepszych generałów Karola XII-Adam Ludwik Lewenhaupt otrzymał rozkaz dołączenia do armii prowadzonej przez króla szwedzkiego wraz z zorganizowanym zaopatrzeniem. Piotr I chciał za wszelką cenę nie dopuścić do połączenia się obu armii i dostarczeniu zaopatrzenia królowi zmierzającego w kierunku Ukrainy. Piotr I wraz z księciem Mienszykowem wyruszyli naprzeciw armii szwedzkiej z 17000 żołnierzy ( w tym 10 tys jazdy). W dniach 7-8 października doszło do pierwszych starć z czołówkami szwedzkimi.
- (Źródło grafiki-http://www.tacitus.nu)
Ustawione wojska szwedzkie nad rzeką Leśnianką z taborami po jednej i drugiej stronie rzeki zostały, zaatakowane przez Rosjan w godzinach popołudniowych doprowadzając do odwrotu czołówek szwedzkich do taborów. Mimo późniejszego wsparcia nacierających Rosjan przez korpus Baura atak tymczasowo został odparty. Zapadająca noc i śnieżyca przerwały tymczasowo walkę, jednak znacznie zdezorganizowało odwrót Szwedów, który został zarządzony przez Lewenhaupta.
Widząc sytuację książę Mienszykow wydał rozkaz do szarży na wycofujących się Szwedów. Atak okazał się na tyle skuteczny, że armia wroga szybko poszła w rozsypkę, mimo zaciekłej obrony i na przeprawach i walkach na broń białą Lewenthaupt stracił wszystkie zapasy i tabory, a ponad połowa armii dostała się do niewoli. Ocalałe z bitwy 6000 żołnierzy dołączyli do armii króla, jednak utracone zaopatrzenie pod Leśną nie pozwoliło zrekompensować przybycia posiłków, gdy armii Karola brakowało niezbędnych do skutecznych działań zapasów i taborów.
Wygrana Rosjan pod Leśną obaliło mit o niezwyciężonej armii szwedzkiej, a także poważnie osłabiło armię Karola XII, która nie otrzymała niezbędnych zapasów potrzebnych do dalszej kampanii. Wygrana pod Leśną została nazwana "matką Połtawy" a także była punktem zwrotnym w tej wojnie...