Fiat 126

Fiat 126 (centoventisei) – samochód osobowy skonstruowany w zakładach Fiat, produkowany we Włoszech w latach 1972–1980, a w Polsce od 6 czerwca 1973 do 22 września 2000 roku (Polski Fiat 126p)[1]. Polska wersja licencyjna produkowana była przez Fabrykę Samochodów Małolitrażowych „Polmo” Bielsko-Biała w Bielsku-Białej oraz w Tychach. Jego poprzednikiem był Fiat 500, następcą Fiat Cinquecento.

Przez wiele lat był jednym z najczęściej spotykanych samochodów na polskich drogach, doczekał się też bardzo wielu nazw potocznych i zwyczajowych, z których najpopularniejsza – maluch, stała się pod koniec produkcji tego modelu (1997) jego oficjalną nazwą.

Łącznie wyprodukowano 4 671 586 sztuk fiatów 126, z czego we Włoszech powstało 1 352 912 sztuk[1]. W Polsce wyprodukowano łącznie 3 318 674 sztuk Fiatów 126, z czego w Bielsku-Białej – 1 152 325, a w Tychach – 2 166 349[1]. W Austrii 2069 sztuk[2] włoskiego Fiata zostało wzbogaconych o m.in. mocniejszy silnik typu bokser przez firmę Steyr[3], oraz ogrzewanie postojowe.
Za początek historii Fiata 126 w Polsce uznaje się dzień 6 czerwca 1973 roku, kiedy to powstały pierwsze egzemplarze zmontowane z włoskich części[4], natomiast oficjalne rozpoczęcie produkcji nastąpiło 22 lipca tego samego roku. We wrześniu 1975 roku rozpoczęto montaż w Tychach[1]. Pierwsza modernizacja samochodu nastąpiła w 1977 roku, zwiększono pojemność silnika do 652 cm³, w układzie dolotowym zastosowano tłumik szmerów ssania, prądnicę prądu stałego zastąpiono alternatorem. Najbardziej widoczną zmianą była likwidacja skrajnych szczelin na pokrywie silnika, dzięki czemu poprawiono chłodzenie i nieco wyciszono silnik. Modyfikacje pozwoliły na wzrost mocy do 17,7 kW[1]. Zmian doczekał się również układ hamulcowy, powiększono średnicę bębnów do 185 mm[1], oraz zmieniono rozstaw śrub mocujących koła z 4x190 na 4x98. Według danych z 1973 część uszczelek do modelu przekazywały Zakłady Przemysłu Gumowego „Stomil” w Sanoku[5][6].

W latach 1973-1975 austriacka firma Steyr-Daimler-Puch w miejscowości Graz produkowała własną wersję Fiata 126, zwaną Fiat-Steyr-Puch 126 lub Steyr-Puch 126, gdzie przychodziły samochody bez silnika i bez kół. Montowany był własny, dwucylindrowy silnik typu bokser,o parametrach i osiągach lepszych niż Fiat 126 600. Pojemność skokowa wynosiła 643 cm³, moc 25 KM przy 4800 obr./min, maks. moment obrotowy 41 Nm przy 3000 obr./min, stopień sprężania 7,8. Silnik ten zapewniał wyraźnie lepsze osiągi niż 126p 600, bowiem do 80 km/h rozpędzał się w ok. 18,5 s zamiast 21,5 s, do 100 km/h w zaledwie 37 s zamiast 54 s. Prędkość maksymalna również wzrosła do ok. 115 km/h (126p - 105 km/h). Spalanie było wyższe o ok. pół litra na 100 km. Samochód seryjnie wyposażony był w niezależne ogrzewanie benzynowe co miało wpływ na wyższą cenę o ok. 23%.

Polski Fiat 126p produkowany był w czterech wersjach: Standard (600/650/650E), Special (600S/650S/650ES), Komfort (600K/650K/650EK) i w wersji dla inwalidów (600I/650I/650EI). Równolegle z silnikami o pojemności 650 cm³ produkowano 600 cm³[1]. W Polsce produkowano wersje: „Red” i „Brown”. Wersje produkowane w Polsce były eksportowane do krajów zachodnich (Włochy, Niemcy). Niestety, w Polsce nie były one w oficjalnej sprzedaży. Wszystkie limitowane wersje były do siebie bardzo podobne. Charakteryzowały się one łatwością prowadzenia dzięki modernizacji układu kierowniczego. To samo tyczy się hamulców – były one dużo skuteczniejsze, ponieważ zastosowano układ hamulcowy wzmocniony (średnica bębnów 185 mm) na tzw. nowej feldze. Zastosowano również lepsze, dużo skuteczniejsze materiały wygłuszające, przez co w środku, nawet przy wyższych prędkościach, można było spokojnie rozmawiać. Silniki były trwalsze i bardziej „elastyczne”. Silnik praktycznie na każdym biegu był bardziej „zrywny” i dynamiczny – a przecież to był praktycznie ten sam silnik, co w naszym Polskim Fiacie 126p. Były one także nieco szybsze, z powodu zastosowania kwadratowej głowicy. Karoseria była bardziej odporna na rdzę. Limitowane wersje miały również charakterystyczne kwadratowe klosze tylne, oraz uchylane tylne boczne szyby. Standardem było montowanie alternatora zamiast prądnicy. Dużo zmian nastąpiło we wnętrzu - były to: regulowane zagłówki, inna tylna półka, pasy bezwładnościowe zarówno przy przednich fotelach jak i kanapie z tyłu. Fiat 126 „Red”: produkowany w latach 1979 – 1981 w polskim zakładzie w Tychach. Był on koloru bordowego, z podwójnym srebrnym paskiem dookoła karoserii. Na błotnikach posiadał napis „Red”. Miał on zderzaki i listwy P4 koloru bladoniebieskiego. Zawsze montowany był alternator. Tapicerka była bordowa, a siedzenia z materiału z paskiem z czerwonego skaju przez środek oparcia i siedziska. Szyby były niebieskie, zapobiegały one nadmiernemu nagrzewaniu się wnętrza. Fiat 126 „Brown”: produkowany w latach 1979 - 1981 w polskim zakładzie w Tychach. Był on w kolorze brązowym (czekolada mleczna), ze srebrnym podwójnym paskiem wokół całej karoserii. Na błotnikach posiadał napis „Brown”. Miał on zderzaki i listwy P4 koloru beżowego. Tapicerka była beżowa, a siedzenia z materiału z paskiem z brązowego skaju przez środek oparcia i siedziska. Szyby były specjalnie barwione na brązowo, różniły się odcieniem i połyskiem od brązowych szyb stosowanych w innych wersjach Fiata. Owe szyby zapobiegały nadmiernemu nagrzewaniu się wnętrza. Zastosowano tutaj alternator różniący się od innych, był nim Magneti Marelli. W kwadratowych tylnych lampach miał zamontowane światło cofania. Dodatkowo dostępne były jeszcze wersje Silver i Black Fiat 126 „Silver”: produkowany był w latach 1979-1980 we włoskim Cassino. Był on koloru szarego, z kolorowym paskiem pociągniętym na wysokości bocznego kierunkowskazu przez całą karoserię oraz dwa napisy na błotnikach: „Silver”. Dla kontrastu zamontowano czarne zderzaki i listwę boczną. Miał on fotele wykonane z prawdziwej skóry, a przez środek fotela był poprowadzony szeroki, kolorowy materiałowy pas. Podsufitka była szara. Posiadał on zielone szyby, które zapobiegały nadmiernemu nagrzewaniu się wnętrza.Fiat 126 „Black”: produkowany był w latach 1979 – 1980 we włoskim Cassino. Był on koloru czarnego, ze srebrnym paskiem przez całą karoserię. Na błotnikach posiadał napis „Black”. Zamontowano szare zderzaki i listwy boczne. Fotele były wykonane z charakterystycznego materiału w szkocką kratkę. Podsufitka w kolorze czarnym. Posiadał on również zielone szyby, które zapobiegały nadmiernemu nagrzewaniu się wnętrza.

Od listopada 1982 roku produkowano bardziej ekonomiczną wersję silnika 650: wyposażono ją w nowy typ gaźnika, tłumik szmerów ssania i trójkomorowy tłumik wydechu o zmniejszonych oporach przepływu. Ten pierwszy pakiet zmian ograniczał zużycie paliwa o 7%. W czerwcu 1983 roku nastąpiły dalsze udoskonalenia silnika; zastosowano głowicę z nową komorą spalania (stopień sprężania wzrósł do 8:1), nowy wałek rozrządu, lekko zmieniony kadłub silnika, a także aparat zapłonowy[1]. Samochody z tymi zmianami oznaczono symbolem 650E. Głowicę nowego typu znakowano „650E”, zaś kadłub symbolem „E”. Według producenta typ silnika 650E oznaczono 126 A1.076/E (numer silnika poprzedzony literami FSM)[7]

Na rynek polski trafiła też niewielka liczba pojazdów z silnikiem wersji 650 na rynek chiński, przystosowanym do benzyny o liczbie oktanowej LO78, o mocy 22 KM przy 4700 obr./min, momencie obrotowym 38 Nm przy 3000 obr./min, stopniu sprężania obniżonym do 7:1. Prędkość maksymalna spadła do 102 km/h, zużycie paliwa wzrosło o około 1 litr.

W kwietniu 1985 roku nastąpił facelifting nadwozia, wynikał on z potrzeby dostosowania samochodu do europejskich norm homologacyjnych[1]. We wnętrzu samochodu zmiany były wyraźnie zauważalne - zmieniono wygląd zestawu wskaźników i umieszczenie nawiewu powietrza, miejsca na radio oraz włączników świateł i innych urządzeń (w najbogatszej wersji wyposażenia znalazł się elektrowentylator, a tylne oparcie było składane). Zastosowano nowe zderzaki (szersze od dotychczas stosowanych P-4) oraz listwy boczne (bardziej płaskie, niż dotychczasowe). Zmodernizowano układ zapłonowy między innymi przez wyeliminowanie rozdzielacza wysokiego napięcia, stosując cewki dwuiskrowe[8]. Niektóre egzemplarze wyposażono w rozrusznik z wyłącznikiem elektromagnetycznym uruchamianym kluczem.

W 1985 roku zaprzestano montażu zderzaków stalowych (montowanych od początku produkcji, obecnie zwanych pieszczotliwie „łyżwami”), a w 1988 roku zakończono ostatecznie produkcję wersji Standard (ze starszym typem zestawu wskaźników) oraz ujednolicono błotniki tylne z wersją 126 BIS (posiadającą większe otwory wlotu powietrza).

Kolejna większa modernizacja odbyła się we wrześniu 1994 roku, zmianom poddano nadwozie i instalację elektryczną[1]. W samochodzie zastosowano elektroniczny układ zapłonowy Nanoplex. Wzrosła niezawodność pojazdu i zmalało zużycie paliwa[1]. Zmodernizowany samochód nosił oznaczenie 126 el, ze wzbogaconym wyposażeniem 126 el SX.

Kolejna seria zmian odbyła się pod koniec 1996 roku. Główną różnicą było zastosowanie katalizatora. W modelu 126 elx zastosowano nowy gaźnik typu FOS 28 S1A1/300. W styczniu 1999 roku wprowadzono zagłówki dla pasażerów tylnej kanapy[1].

22 września 2000 roku, po 27 latach produkcji, zakończono montaż „Malucha”, w Polsce powstało 3 318 674 egzemplarzy modelu[1].
Kalendarium

1972
    styczeń – powstała Fabryka Samochodów Małolitrażowych w Bielsku-Białej.
    wrzesień – początek produkcji w zakładzie w Cassino, pierwsze 100 sztuk.
    9 września 1972 – oficjalna prezentacja na salonie motoryzacyjnym w Turynie.
1973
    6 czerwca – pierwszy, zmontowany z włoskich części Polski Fiat 126p. Kosztował 69 tys. złotych (średnie miesięczne zarobki w owym czasie wynosiły ok. 3,5 tys. złotych).
    Tego samego dnia pierwszy egzemplarz opuścił fabrykę FSM w Bielsku-Białej (do końca roku wyprodukowano 1750 egz.).
18 września 1975 – uruchomiono produkcję w zakładzie nr 2 w Tychach.
1977 – zwiększenie pojemności silnika do 652 cm³ z dotychczasowych 594 cm³. Uzyskano wzrost mocy z 16,9 kW do 17,7 kW. Prądnicę prądu stałego zastąpiono alternatorem, powiększono średnicę hamulców bębnowych do 185 mm oraz wprowadzono nowe obręcze kół jezdnych (dotychczasowe rozwiązanie montowano jeszcze do 1981 roku).
1978 – wycofanie silnika o pojemności 594 cm³ (jednak jeszcze do 1983 roku był on dostępny na życzenie kupującego), zmiany nadwozia, w tym zderzaków (m.in. wydłużenie auta o 55 mm w wersji ze zderzakami typu P-4 wykonanymi z tworzywa sztucznego).
8 czerwca 1979 – umowa „O sprzedaży i modernizacji samochodu 126” zawarta na 10 lat między Pol-Motem a FIAT-em.
1980 – zakończenie produkcji Fiata 126 we Włoszech. Pozostawienie FSM jako jedynego producenta Fiata 126.
15 października 1981 – zostaje wyprodukowany 1 000 000 Polski Fiat 126p.
listopad 1982 – wprowadzenie Polskiego Fiata 126E (ekonomiczny).
kwiecień 1985 – zmiany mechaniczne i kosmetyczne, wariant FL („face lifting” – eliminacja ostrych krawędzi – dostosowanie do wymogów europejskich (przygotowany do wprowadzenia w listopadzie 1984)
1985 – zostaje wyprodukowany 2 000 000 Polski Fiat 126p.
1987 – rozpoczęcie produkcji Polskiego Fiata 126 BIS (703 cm³) w Tychach.
1991
    prezentacja i produkcja modelu Polski Fiat 126p Cabrio z nadwoziem typu kabriolet (Bosmal).
    zakończenie produkcji PF 126 BIS.
20 lipca 1993 – zostaje wyprodukowany 3 000 000 Polski Fiat 126p.
wrzesień 1994 – modernizacja nadwozia, wersja „el” z wykorzystaniem podzespołów z Cinquecento.
grudzień 1996 – wprowadzenie modelu elx (katalizator spalin – norma Euro 1).
styczeń 1997 – wprowadzenie oficjalnej nazwy Maluch.
styczeń 1999 – każdy Maluch opuszczający fabrykę w standardzie wyposażony jest w zagłówki na tylnym siedzeniu („Maluch Town”).
22 września 2000 – zakończenie produkcji; limitowana seria 1000 aut o nazwie Happy End, 500 sztuk żółtych i 500 czerwonych. Ostatni egzemplarz jest żółty i trafił do muzeum Fiata w Turynie. Ostatni samochód, który trafił na polskie drogi, to Fiat Ostatni Maluch Happy End. W Muzeum Inżynierii Miejskiej w Krakowie można obejrzeć nieużywany egzemplarz Happy End o numerze 0979 koloru żółtego, a w Muzeum Motoryzacji przy ul. Filtrowej 62 w Warszawie również nieużywany egzemplarz nr 0001 w kolorze czerwonym.